Trong những năm gần đây, kỹ thuật ghép mô, tạng tại Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, mang lại cơ hội sống cho hàng nghìn bệnh nhân mắc các bệnh lý nguy hiểm. Tuy vậy, chi phí ghép tạng luôn ở mức cao và nhiều khoản trong quy trình tư vấn, vận động hiến ghép mô, tạng vẫn chưa được bảo hiểm y tế (BHYT) chi trả.
Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải bổ sung các dịch vụ đặc thù này vào danh mục thanh toán của BHYT, nhằm tạo sự công bằng trong tiếp cận y tế và thúc đẩy phát triển lĩnh vực ghép tạng quốc gia.
Đây là vấn đề quan trọng được đặt ra song song với quá trình xây dựng dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác. Tại Hội nghị tổng kết mạng lưới hiến mô, tạng từ người chết não năm 2024 và định hướng phát triển năm 2025, do Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia tổ chức đầu năm nay, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn chia sẻ hiện vẫn chưa có cơ chế, chính sách cho các hoạt động tư vấn hiến mô, tạng từ người cho chết não. Do chưa có chế độ, chính sách đãi ngộ phù hợp, cả nước mới chỉ có số ít bệnh viện thành lập tổ tư vấn, vận động hiến tạng.
Bảo hiểm y tế chưa chi trả đầy đủ các khâu như chẩn đoán chết não, hồi sức duy trì tạng, vận chuyển và bảo quản là một trong những hạn chế lớn đối với sự phát triển hoạt động hiến tạng sau vì tăng gánh nặng tài chính cho các bệnh viện: Các khâu nói trên đều là kỹ thuật cao, chi phí lớn. Khi không được BHYT chi trả bệnh viện phải tự cân đối kinh phí hoặc vận động tài trợ. Bên cạnh đó còn hạn chế khả năng tiếp cận tới người bệnh. Giảm động lực của bệnh viện trong công tác vận động hiến tạng. Ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động đánh giá, hồi sức chết não và vận chuyển tạng vì quy trình đánh giá chết não cần kịp thời, chính xác; Hồi sức duy trì tạng 24/24. Các khâu này không được chi trả, hệ thống không thể vận hành ổn định và chuyên nghiệp, dẫn tới tỷ lệ hiến tạng sau chết não thấp.
Cùng với đó, chi phí cho các hoạt động hồi sức, chẩn đoán chết não, lấy, bảo quản, điều phối, vận chuyển mô tạng cũng như chi phí thực hiện dịch vụ kỹ thuật liên quan tới ghép tạng chưa được xây dựng thống nhất. Điều này khiến các bệnh viện gặp nhiều khó khăn khi thanh toán các khoản chi phí, đặc biệt là các bệnh viện tham gia vào quá trình lấy tạng. Vai trò của BHYT trong lĩnh vực hiến, ghép mô tạng Bảo hiểm y tế có vai trò rất quan trọng không chỉ đối với mọi người khi thăm khám bệnh mà còn có vai trò rất lớn đối với người bị mắc suy mô, tạng được thể hiện: Bảo hiểm y tế giúp giảm gánh nặng chi phí cho người bệnh trước, trong và sau ghép thông qua chi trả các dịch vụ khám chữa bệnh, xét nghiệm, thuốc và chăm sóc hậu ghép. Tạo điều kiện tiếp cận công bằng giúp mọi người, bao gồm cả người thu nhập thấp, có cơ hội được ghép tạng khi có chỉ định ghép; Bảo đảm theo dõi và điều trị lâu dài khi phải sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, giúp duy trì chức năng mô, tạng được ghép. Góp phần phát triển hệ thống ghép tạng, giúp các cơ sở y tế có nguồn lực duy trì kỹ thuật, nâng cao chất lượng chuyên môn….Từ đó, tăng niềm tin của người dân, qua đó thúc đẩy tinh thần đăng ký hiến tạng và phát triển chính sách nhân đạo của Nhà nước. Theo GS.TS Lê Hữu Song – Giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội chia sẻ: “Hiến mô tạng là hành động rất nhân văn, gia đình họ vừa gặp biến cố nếu để gia đình người hiến chịu chi phí là bất cập. Xã hội và BHYT, BHXH cần quan tâm hơn tới nghĩa cử hiến tặng mô, tạng của người hiến chết não. Cần có chế độ tương xứng cho họ và gia đình”. Mở rộng BHYT tác động đến phong trào hiến mô, tạng Chính sách BHYT được mở rộng tác giả bài viết tin rằng số lượng bệnh viện có tổ tư vấn hiến mô, tạng sẽ tăng. Khi có cơ chế đãi ngộ, bệnh viện, nhân viên y tế sẽ cởi mở hơn trong việc thành lập và duy trì đội ngũ chuyên trách vận động hiến tạng.
Nguồn tạng từ người chết não tăng lên đáng kể. Thay vì chủ yếu hiến từ người sống, nguồn hiến từ chết não sẽ dần chiếm tỷ lệ lớn hơn, giúp đáp ứng nhu cầu ghép tạng tăng cao. Giảm lệ thuộc vào người hiến sống và hạn chế rủi ro thị trường đen buôn bán tạng: khi nguồn tạng chết não ổn định, việc ghép tạng trở nên minh bạch, an toàn hơn, giảm áp lực lên người hiến sống. Từ đó, lan tỏa nhận thức, thay đổi văn hoá hiến tạng trong cộng đồng: khi tư vấn, vận động được tổ chức chuyên nghiệp, công khai, ý nghĩa nhân đạo của hiến tạng được truyền rộng hơn. Chính vì thế, cần sớm xây dựng được gói ghép tạng hoàn chỉnh để quỹ bảo hiểm y tế có căn cứ thanh toán, giúp bệnh nhân ghép tạng sớm được hưởng lợi từ quỹ bảo hiểm y tế. Từ thực tế đó, ngày 12/12, Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia tổ chức hội thảo Đề xuất chi trả bảo hiểm y tế trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người nhằm đưa ra những giải pháp cho vấn đề này. Hội thảo quy tụ các chuyên gia từ Bộ Y tế, cơ quan Bảo hiểm xã hội, các bệnh viện hiến, bệnh viện ghép…
